Eg har alltid vore glad i jula, men no er eg glad den er over for denne gang. Eg pleier også vere glad for å få julekort med helsingar oppunder jul. Men no er det er ein juletradisjon eg skulle ønske at folk låg av seg.
Eg tenkjer på desse prektige julebreva folk driv og plagar omgjevnadene sine med. Eg får kvart år ei rekkje slike. Dei er alle som ein heimesnikra massebrev med glorete framstillingar av siste års karriereframsteg og luksusferiar. ”Sjå kor prektige og vellukka – og ikkje minst; normale vi er” skrik dei til mottakaren.
Dernest fylgjer dei stort sett same malen med opplisting av eiga suksess. Her er det først ungane sine framskritt på skulen som vert beskrive i detalj som om nokon andre enn ein sjølv har interesse av slikt. Dernest vert eiga framgang i jobbsamanheng og på fritida presentert, før ein peprar julebreva med glorete bilete frå årets feriar, barn & barnebarnsproduksjon og ulike festdagar.
Eg skjønar ikkje kva som får folk til å tru at andre kan ha interesse av desse sjølvskrytande presentasjonane av hendingar i eiga liv. Kva interesse eg skal ha av andre sine ungar sin framgang på skulen skjønar eg ikkje. Eg har ikkje ungar og vert med desse julebreva stadig påminna om det. Kva glede eg skulle ha av all denne venskapelege vellukkaheiten må fuglane vete. Skadefryd er jo den største gleda for dei fleste, og sjølvskryt smakar vondt. Så velmeinande julebrev frå slekt og vener er utelukkande eigna til å bli deprimert av.
Eg ynskjer meg i staden eit saftig julebrev som skildrar realitetane i eit heller dårleg år. Eit skikkeleg julebrev from hell – eller frå eit skikkelig dritår. Eit julebrev frå ”Annus Horribilis” som den engelske drotninga kalla det året då stallen hennar brann ned, og sonen herja rundt med ei gammal røy og mot einkvar fornuft krav å få skilje seg frå Diana som alle elska. Eit møkkaår i riktig kongelege termar. Eg ser for meg at det ville lyde omtrent som her:
”Julebrev frå eit helvetes møkkaår
Kjære vener. No står jula jaggu meg for tur att og det er tid for årets julebrev - eller same elendigheita som i fjor. Som de ser av dei avrivne bileta som ligg ved har gubben flytta i eit prekært anfall av 40-års krise. Han tilbringer jula på Tenerife etter å ha smelt den 25 års gamle sekretæren sin på tjukken under eit heller fuktig julebord. No skal han realisere seg sjølv og då har han ikkje lenger tid til meg og ungane. Før han drog klarte han å smitte meg med opp til fleire interessante sjukdomar, rakk å tømme felleskontoen og reinska huset for oppdaterte brunevarer. Vel, god jul til han og drit og dra.
Ungane har hatt eit helvetes skuleår med stadig meir forvirrande læreplanar og ditto karakternivå. Lille Ole har diverre blitt tukla med av den hyggelige, men diverre utprega pedofile trenaren i fotballaget og Lise har rota seg vekk med ein gift mann frå Toten. Ho har gitt opp skuletilværet for å gå framtida i møte som kassadame på Rema.
Sjølv har eg i jobbsamanhang prøvd å oppdatere IT kunnskapen min – berre for å slette backupfilane til hovedserveren på jobben. Oppsigelsesbrevet låg i postkassa då eg kom heim.
Då vi ikkje har hatt råd til utanlandsferie i sommar, sender eg to bilete frå nokre endelause veker på hytta med gamlingane. Hytta må nok seljast no som ein del av morroa i eit skilsmisseoppgjer.
De syns kan hende dette julekortet vart litt ampert. Eg kunne diverre ikkje brydd med mindre.
Under finne de fire bilete av kattane. Happy Skvett og God Jul…”
Eit slikt julebrev ville eg ha fryda meg over! Det ville fått smilet på plass att og eg ville følt meg mykje betre. Ikkje minst; det ville vere eigna til å få kven som helst til å føle seg som eit framifrå vellukka menneskje. Eg vonar difor slekt og vener no tek hintet, og sluttar plage meg med desse hekkans julebreva og heller sender med ein underhaldande julemail. Viss ikkje får dei kvar sin geit i julegåve til neste år.
Anne-K. Misje
tirsdag 23. juni 2009
Med lisens til å drepe
- eller den gangen eg kom heim og hadde fått 57 nye leigebuarar...
Som pendlar hender det ofte at eg kjem att til leilegheita eg leigar sånn rundt midnatt. Dette er ein sårbar tid på døgnet der dei fleste søv, men der eg typisk må bere inn ein heil helgs innkjøp, hente post og bosspann og ikkje minst; rette opp alt som har blåse ned utafor i løpet av helga. Dette er også det tidspunktet der eg og andre pendlarar typisk oppdagar at lyset er gått, at dei er utan sikringar, og at naboen – som for lengst har installert automatsikringar – har gått og lagt seg. Då er det anten å legge seg i eit nattsvart mørke om ein er trøytt nok – eller i eit romantisk lysskjær frå stearin og peis om ein er vaken nok. Siste er relativt hyggeleg.
Men dette er også det tidspunktet der ein som pendlar oppdagar at noko i løpet av helga har sprunge lekk, og at vatnet har leke i fleire samfulle dagar. Eller at varmtvassbehaldaren er gåen, og har vore gåen sidan…om lag 3 minuttar etter at du for til byn på fredagen. Dette er mindre hyggeleg. Og nettopp her er det rom for fleire tragediar oppå kvarandre – for det er ikkje alltid at du oppdagar dette på kvelden når du kjem att. Kan hende er du så trøyt at du berre pussar tenna – i kaldt vatn - og deretter bikkar i bingen.
Det er når det skjer at du står der; måndag morgon, nyss oppstanden og på veg til jobb, og vatnet held litt over null grader. Og då står du der med håret rett til vers og med eitt akutt behov for ein dusj. Barskingane tek gjerne ”late som vi er på Hardangervidda” vrien og dusjar likevel. Ikkje so med følsame B-menneskjer frå byn. Vi er tøffe nok på kvelden, men skjøre som glass på morgonen. Eg høyrer til desse, og varmar i slike høve opp vatn i vasskokaren og bøttedusjar med såpe og sjampo på skapeleg vis. Men det er klassisk at pendlarar ved høve stillar kalddusja – eller alternativt; udusja enkelte måndags morgonar. Og då er dei gjerne litt meir surmaga enn andre som bur i oppgraderte bustader med alarm og varmtvasstank som verkar.
Ein sundag nærmare halv eitt var det så at eg kom til leigebustaden min, og oppdaga at eg hadde fått nye leigebuarar – 57 ubetalande beist for å vere heilt nøyaktig. Eg opna døra, og såg ned på noko svart som dekka heile golvet – utan at hjernen riktig klarte å registrere uhygga som rådde innafor. ”Kva i h…?” mumla eg, mens eg trudde hjernen var så sliten etter nok ein lang køyretur at den spelte meg eit puss i reine Indiana Jones stil.
For heile golvet var dekka med noko svart som kravla. Ved nærare augesyn viste det seg å vere ikkje mindre enn 57 feite edderkoppar som kjempa om plassen rett innafor døra. To ulike artar hadde eg, nokre levande, andre daude, eine arten drap og åt den andre og det var ein smørje av elende. Det hadde vore ein varm og lummer sommarhelg og det skulle ikkje undre meg mykje om edderkoppane desperat freista å komme seg ut i fridom og betre luft. Eg derimot sto som nagla. Eg jamra, kaldsveitta, ville svime av, vart kvalm, og trudde knapt det eg såg. Gjennom hjernen rasa det fleire alternativ til korleis gripe elendet fatt. Slik eg såg det hadde eg fire alternativ.
Eg kunne ringe vaktmeisteren eller teknisk på kommunen. Det var deira hus og deira ansvar, men vaktmeisteren låg no heilt sikkert og sov, og teknisk…vel, kjenner eg dei karene ville dei berre le og legge på og då ville eg jo vere like lang. Eg kunne låne ein hagle og bare skyte djevelskapen. Å låne hagle på nattestid er om lag like lett som få tak i sikringar, så det slo eg frå meg. Eg kunne sjølvsagt skrike og svime av på klassisk kvinnevis - det har vore prøvd før med vekslande hell. I mitt tilfelle ville det nok berre føre til at eg etter ein stund vakna opp att til same elendigheita, og med min flaks truleg med eit par edderkoppar i fjeset i beste ”Heime Åleine” stil. Også edderkoppar kan bli nyfikne og bestemme seg for å sjekke korleis det gjekk med deg der du låg.
Einaste vettuge var sjølvsagt å skru av alle kjensler, hente fram det vetle eg hadde av sjølvkontroll, trakke over dei, marsjere ut på toalettet og hente papir som eg væta – og så var det berre å skride til verket; å kverke edderkoppar og hive i dass. 57 feite, ekle edderkoppar, som knasar når du drep dei. Så det gjorde eg. Før eg gjekk og låg meg. Og prøvde å la vere å tenkje på kor mange andre som budde att i veggar og tak. Dernest sovna eg. Og vakna til ein varmtvasstank som var gåen...
Elektrikarar kjem ikkje før dei må, så det gjekk eit par dagar før det ringte på døra og ein av sorten sto utafor. Bikkja gnåla og på veg ut for å sleppe inn mannen spotta eg ein ny feit edderkopp midt i gangen. Eg runda den og gjekk mot døra ”Kom inn” sa eg, ”men eg oppdaga nett ein edderkopp i gangen, så du får ta dine førerhandsreglar”. ”Edderkopp?” sa mannen. ”Ja” sa eg og venta forståing. ”Lykkedyr!” sa elektrikaren og sprada inn. Og trakka uanfekta over jævelskapen eg hadde midt i gangen.
Eg veit ikkje kva som var verst; edderkoppen i gangen, eller elektrikaren på vaskerommet. Han vart så rar for meg at han no var i same bås med ein sånn der onkel som samlar på sjeldne blome, utstoppa biller og møll, og tilbringar feriane på nudistrand iført…stråhatt. Eg skreiv han liksom av der og då og smilt stivt og venleg til han var gått.
Når eg var liten var lukkedyr sånne små grøne og gull metallik dyr som gjekk på plantar og likna marihøner – bare at dei ikkje var raude med svarte prikkar. Vi samla på lykkedyr i fyrstikkesker med sukker. Kva det var godt for, eller kva vi skulle med dei veit eg ikkje. Og kva lykkedyra fekk ut av det må fuglane vete. Det er ikkje alt ein gjorde som barn som var heilt logisk. Ikkje som vaksen heller når eg tenkjer etter. Men drepe edderkoppar er rein fornuft. Spesielt når dei er i overtal. Eg kverka i alle høve mine utan skam. For eg tolererer ikkje individ som snik seg unna leiga.
Anne-K. Misje
Bergensar med opp til fleire liv på samvitet
Som pendlar hender det ofte at eg kjem att til leilegheita eg leigar sånn rundt midnatt. Dette er ein sårbar tid på døgnet der dei fleste søv, men der eg typisk må bere inn ein heil helgs innkjøp, hente post og bosspann og ikkje minst; rette opp alt som har blåse ned utafor i løpet av helga. Dette er også det tidspunktet der eg og andre pendlarar typisk oppdagar at lyset er gått, at dei er utan sikringar, og at naboen – som for lengst har installert automatsikringar – har gått og lagt seg. Då er det anten å legge seg i eit nattsvart mørke om ein er trøytt nok – eller i eit romantisk lysskjær frå stearin og peis om ein er vaken nok. Siste er relativt hyggeleg.
Men dette er også det tidspunktet der ein som pendlar oppdagar at noko i løpet av helga har sprunge lekk, og at vatnet har leke i fleire samfulle dagar. Eller at varmtvassbehaldaren er gåen, og har vore gåen sidan…om lag 3 minuttar etter at du for til byn på fredagen. Dette er mindre hyggeleg. Og nettopp her er det rom for fleire tragediar oppå kvarandre – for det er ikkje alltid at du oppdagar dette på kvelden når du kjem att. Kan hende er du så trøyt at du berre pussar tenna – i kaldt vatn - og deretter bikkar i bingen.
Det er når det skjer at du står der; måndag morgon, nyss oppstanden og på veg til jobb, og vatnet held litt over null grader. Og då står du der med håret rett til vers og med eitt akutt behov for ein dusj. Barskingane tek gjerne ”late som vi er på Hardangervidda” vrien og dusjar likevel. Ikkje so med følsame B-menneskjer frå byn. Vi er tøffe nok på kvelden, men skjøre som glass på morgonen. Eg høyrer til desse, og varmar i slike høve opp vatn i vasskokaren og bøttedusjar med såpe og sjampo på skapeleg vis. Men det er klassisk at pendlarar ved høve stillar kalddusja – eller alternativt; udusja enkelte måndags morgonar. Og då er dei gjerne litt meir surmaga enn andre som bur i oppgraderte bustader med alarm og varmtvasstank som verkar.
Ein sundag nærmare halv eitt var det så at eg kom til leigebustaden min, og oppdaga at eg hadde fått nye leigebuarar – 57 ubetalande beist for å vere heilt nøyaktig. Eg opna døra, og såg ned på noko svart som dekka heile golvet – utan at hjernen riktig klarte å registrere uhygga som rådde innafor. ”Kva i h…?” mumla eg, mens eg trudde hjernen var så sliten etter nok ein lang køyretur at den spelte meg eit puss i reine Indiana Jones stil.
For heile golvet var dekka med noko svart som kravla. Ved nærare augesyn viste det seg å vere ikkje mindre enn 57 feite edderkoppar som kjempa om plassen rett innafor døra. To ulike artar hadde eg, nokre levande, andre daude, eine arten drap og åt den andre og det var ein smørje av elende. Det hadde vore ein varm og lummer sommarhelg og det skulle ikkje undre meg mykje om edderkoppane desperat freista å komme seg ut i fridom og betre luft. Eg derimot sto som nagla. Eg jamra, kaldsveitta, ville svime av, vart kvalm, og trudde knapt det eg såg. Gjennom hjernen rasa det fleire alternativ til korleis gripe elendet fatt. Slik eg såg det hadde eg fire alternativ.
Eg kunne ringe vaktmeisteren eller teknisk på kommunen. Det var deira hus og deira ansvar, men vaktmeisteren låg no heilt sikkert og sov, og teknisk…vel, kjenner eg dei karene ville dei berre le og legge på og då ville eg jo vere like lang. Eg kunne låne ein hagle og bare skyte djevelskapen. Å låne hagle på nattestid er om lag like lett som få tak i sikringar, så det slo eg frå meg. Eg kunne sjølvsagt skrike og svime av på klassisk kvinnevis - det har vore prøvd før med vekslande hell. I mitt tilfelle ville det nok berre føre til at eg etter ein stund vakna opp att til same elendigheita, og med min flaks truleg med eit par edderkoppar i fjeset i beste ”Heime Åleine” stil. Også edderkoppar kan bli nyfikne og bestemme seg for å sjekke korleis det gjekk med deg der du låg.
Einaste vettuge var sjølvsagt å skru av alle kjensler, hente fram det vetle eg hadde av sjølvkontroll, trakke over dei, marsjere ut på toalettet og hente papir som eg væta – og så var det berre å skride til verket; å kverke edderkoppar og hive i dass. 57 feite, ekle edderkoppar, som knasar når du drep dei. Så det gjorde eg. Før eg gjekk og låg meg. Og prøvde å la vere å tenkje på kor mange andre som budde att i veggar og tak. Dernest sovna eg. Og vakna til ein varmtvasstank som var gåen...
Elektrikarar kjem ikkje før dei må, så det gjekk eit par dagar før det ringte på døra og ein av sorten sto utafor. Bikkja gnåla og på veg ut for å sleppe inn mannen spotta eg ein ny feit edderkopp midt i gangen. Eg runda den og gjekk mot døra ”Kom inn” sa eg, ”men eg oppdaga nett ein edderkopp i gangen, så du får ta dine førerhandsreglar”. ”Edderkopp?” sa mannen. ”Ja” sa eg og venta forståing. ”Lykkedyr!” sa elektrikaren og sprada inn. Og trakka uanfekta over jævelskapen eg hadde midt i gangen.
Eg veit ikkje kva som var verst; edderkoppen i gangen, eller elektrikaren på vaskerommet. Han vart så rar for meg at han no var i same bås med ein sånn der onkel som samlar på sjeldne blome, utstoppa biller og møll, og tilbringar feriane på nudistrand iført…stråhatt. Eg skreiv han liksom av der og då og smilt stivt og venleg til han var gått.
Når eg var liten var lukkedyr sånne små grøne og gull metallik dyr som gjekk på plantar og likna marihøner – bare at dei ikkje var raude med svarte prikkar. Vi samla på lykkedyr i fyrstikkesker med sukker. Kva det var godt for, eller kva vi skulle med dei veit eg ikkje. Og kva lykkedyra fekk ut av det må fuglane vete. Det er ikkje alt ein gjorde som barn som var heilt logisk. Ikkje som vaksen heller når eg tenkjer etter. Men drepe edderkoppar er rein fornuft. Spesielt når dei er i overtal. Eg kverka i alle høve mine utan skam. For eg tolererer ikkje individ som snik seg unna leiga.
Anne-K. Misje
Bergensar med opp til fleire liv på samvitet
Peila av NGIR
Ein ting som små kommunar er flinke til, men som mange storbyar bokstavelig talt stinkar i, er resirkulering av boss. Dette førar til at læringskurva vert rimeleg bratt for innflyttarar og hyttefolk som av ymse grunnar vel å slå seg ned i til dømes Gulen. For Gulen er god på resirkulering. Her er folk godt oppdradd og skolert i kjeldesorteringa si edle kunst. Ikkje so med innflyttarar og hyttefolk, vane som dei er med å stappe bollar, bleier, plast og glas i same spann. Så dei sukkar no gulingane når kommunen flyt over av byfolk som ikkje kan kjeldesortering.
Sjølv var eg analfabet kva angjekk kjeldesortering når eg flytta hit. Eg prøvde meg fram på måfå ein stund, men skjøna raskt at eg mangla føresetnadene for resirkulering. Alt var ein salig vase og til slutt gav eg opp - og haldt fram som eg tidlegare hadde gjort. Ein stund trudde eg at eg kom unna med det - heilt til eg ein dag skulle hente bosspannet - og oppdaga at eg var ferska. A-menneskja på NGIR (Nordhordland og Gulen Interkommunale Renovasjonsselskap) hadde på eit eller anna ugudeleg tidspunkt i løpet av natta sjekka tilstanden i nett mitt bosspann, rynka på nasen og fatta vedtak om bøtelegging.
Ufordrageleg friske og opplagde hadde dei fått det føre seg å ta stikkprøver. Eg hadde fått restavfallet mitt peila og målt, og utfallet var nedslåande. Gass var oppdaga og resultatet var med knallhard presisjon blitt avlese med for høg konsentrasjon at metan. Eigaren av bosset – meg – vart tilskrive og bøtelagd. Det var i det minste slik eg følte det der og då. Eg sto skulerett pr. notat på sokkeleisten og vart gradert som menneske ut frå resirkuleringa mi. Som ikkje på langt nær haldt mål. Eg fekk ein leksjon i korleis kjeldesorteringa mi i framtida burde sjå ut og slikt som dette, med eple, skal og syltetøyglas i same dunk – var under ein kvar kritikk.
Kva vert det neste? tenkte eg der eg sto med ein brun kompostdunk i neven og no mest ikkje torde setje han frå meg. Fengselsstraff for å ha hivd urein plast i plasten? Vittige vener spøka med at strafferamma for bosskriminalitet no var auka til 21 års sikring på Quantanamo, men for meg var dette ramme alvor. Komposten min var for lengst blitt jord og eg såg føre meg eit tilvære der eg vart svartelista hos NGIR. Kva skulle eg då gjere med bosset mitt?
Alle skjønar jo at det ikkje fungerar med ein sånn svær dunk til matavfall for einslege karrieredamer som ofte et ute. Eg hiv oppi eit eple i veka og det var truleg eit halvt år sidan dunken sist vart tømt. Eg tør ikkje ein gong sjå oppi, og langt mindre lukte, når eg for syns skuld ein gong eller to i året listar meg skramlande ned klokken halv tolv om kvelden for tømming, saman med dei andre naboane og dunkane deira. Det er stort sett her eg treff på dei og kan slå av ein prat om…boss, resirkulering, og verdas elende elles.
Det ser ut til å vere almen semje om at tida rundt midnatt er akkurat rette augneblinken for å setje ned bosset. Det er i alle høve då dei kjem snikande og vågar seg ut dei som bur i kring meg. På same måte som at alle veit at bosset må tømmast før klokka åtte om morgonen. Det berre må det. Det er reglar for slikt hos NGIR. Tømmer ein bossdunkar etter det kan jo kva som helst skje. Dow Jones kan stupe (nokon har fuska noko valdsamt med tidane i det siste og sjå berre no!) jordas gravitasjonsfelt kan verte forstyrra, Bondevik kan kome att som statsminister, og pensjonsfondet kan ta slutt. Det seier seg sjølv at det er ingen som ynskjer ein slik utvikling. Difor må bosset tømmast før åtte. Til evig tid. Dette er noko alle veit.
Som tidlegare bosskriminell fekk eg no kurs på teknisk avdeling i korrekt handsaming av avfall. Eg vart utstyrd med plastsekk til plast og ein lita dunk til matavfall. Eg fekk (gratis!) ein rull organiske poser til dunken – poser som i dei gode gamle dagar faktisk passa til dunken. I tillegg hadde eg ein pose for glas og metall, ein pose for pant og ein dunk for restavfall. Eg var klar. Alt var såre vel. Tilværet var sortert etter kategori, og universet var i fullkomen balanse. Eg var nøgd med meg sjølv og følte eg hadde grepet på dette med miljøvern. Det plaga meg litt at eg kjørde SUV, men eg resirkulerte no i alle høve!
Men så; etter ein stund med harmoni og gode vanar begynte idyllen å slå sprekkar. Og det gjaldt i hovudsak matavfallet. Eg baksa med posen som no ikkje lenger passa i dunken. Han sprakk og rivna, eg banna og sverta, men posen var for liten og sprakk. Før eg hadde kasta noko i han. Dessutan var han så organisk at han forvitra rett for augo på meg. Eg rakk nesten ikkje hente eplet. Hadde eg salat i posen ein dag, rotna posen raskare enn salaten. Alt eg hadde å hive i den store kontainaren var graps, og eg kunne like godt spart meg. Når eg endelig med mitt hushald hadde samla nok matavfall til at det var verd å bry NGIR med, var det meste alt kompostert – og eg kunne like godt snudd og gått heim att.
Og ikkje nok med det. I tillegg til ein gammal hund og to halvville kattungar som gradvis reduserar det som ein gong var ein møblert heim til eit fullkome kaos, hadde eg no eit uttal små floge som budde heime hjå meg. Desse flytta inn omtrent samstundes med biodunken som no er parkert utaføre. Men flogane bur att sjølv om dunken har flytta. Eg skjønar ikkje kvar dei kjem frå. Og dette kan umogeleg vere sunt. Eg har delt hus med mykje rart, filmskaparar, teikneserieteiknarar, mentalpasientar, teknikarar og politikarar – men aldri floge, og i alle fall ikkje i det omfanget eg no opplever.
Så no tenkjer eg å ringe NGIR og klage. Eg klandrar kravet om resirkulering for flogeinvasjonen. Eg vil søkje fritak frå delar av resirkuleringa så lenge det forbetrar miljøet i verda generelt, men meir forsurar miljøet i heimen. Så får dei peile meg til det lir av dag. Det gjer dei jo uansett. Det er det dei er betalt for. Men matavfallet mitt får dei snart tilsendt pr. post. Då kjem det i alle høve fram i tide.
Anne-K. Misje Resirkulert Bergensar
Sjølv var eg analfabet kva angjekk kjeldesortering når eg flytta hit. Eg prøvde meg fram på måfå ein stund, men skjøna raskt at eg mangla føresetnadene for resirkulering. Alt var ein salig vase og til slutt gav eg opp - og haldt fram som eg tidlegare hadde gjort. Ein stund trudde eg at eg kom unna med det - heilt til eg ein dag skulle hente bosspannet - og oppdaga at eg var ferska. A-menneskja på NGIR (Nordhordland og Gulen Interkommunale Renovasjonsselskap) hadde på eit eller anna ugudeleg tidspunkt i løpet av natta sjekka tilstanden i nett mitt bosspann, rynka på nasen og fatta vedtak om bøtelegging.
Ufordrageleg friske og opplagde hadde dei fått det føre seg å ta stikkprøver. Eg hadde fått restavfallet mitt peila og målt, og utfallet var nedslåande. Gass var oppdaga og resultatet var med knallhard presisjon blitt avlese med for høg konsentrasjon at metan. Eigaren av bosset – meg – vart tilskrive og bøtelagd. Det var i det minste slik eg følte det der og då. Eg sto skulerett pr. notat på sokkeleisten og vart gradert som menneske ut frå resirkuleringa mi. Som ikkje på langt nær haldt mål. Eg fekk ein leksjon i korleis kjeldesorteringa mi i framtida burde sjå ut og slikt som dette, med eple, skal og syltetøyglas i same dunk – var under ein kvar kritikk.
Kva vert det neste? tenkte eg der eg sto med ein brun kompostdunk i neven og no mest ikkje torde setje han frå meg. Fengselsstraff for å ha hivd urein plast i plasten? Vittige vener spøka med at strafferamma for bosskriminalitet no var auka til 21 års sikring på Quantanamo, men for meg var dette ramme alvor. Komposten min var for lengst blitt jord og eg såg føre meg eit tilvære der eg vart svartelista hos NGIR. Kva skulle eg då gjere med bosset mitt?
Alle skjønar jo at det ikkje fungerar med ein sånn svær dunk til matavfall for einslege karrieredamer som ofte et ute. Eg hiv oppi eit eple i veka og det var truleg eit halvt år sidan dunken sist vart tømt. Eg tør ikkje ein gong sjå oppi, og langt mindre lukte, når eg for syns skuld ein gong eller to i året listar meg skramlande ned klokken halv tolv om kvelden for tømming, saman med dei andre naboane og dunkane deira. Det er stort sett her eg treff på dei og kan slå av ein prat om…boss, resirkulering, og verdas elende elles.
Det ser ut til å vere almen semje om at tida rundt midnatt er akkurat rette augneblinken for å setje ned bosset. Det er i alle høve då dei kjem snikande og vågar seg ut dei som bur i kring meg. På same måte som at alle veit at bosset må tømmast før klokka åtte om morgonen. Det berre må det. Det er reglar for slikt hos NGIR. Tømmer ein bossdunkar etter det kan jo kva som helst skje. Dow Jones kan stupe (nokon har fuska noko valdsamt med tidane i det siste og sjå berre no!) jordas gravitasjonsfelt kan verte forstyrra, Bondevik kan kome att som statsminister, og pensjonsfondet kan ta slutt. Det seier seg sjølv at det er ingen som ynskjer ein slik utvikling. Difor må bosset tømmast før åtte. Til evig tid. Dette er noko alle veit.
Som tidlegare bosskriminell fekk eg no kurs på teknisk avdeling i korrekt handsaming av avfall. Eg vart utstyrd med plastsekk til plast og ein lita dunk til matavfall. Eg fekk (gratis!) ein rull organiske poser til dunken – poser som i dei gode gamle dagar faktisk passa til dunken. I tillegg hadde eg ein pose for glas og metall, ein pose for pant og ein dunk for restavfall. Eg var klar. Alt var såre vel. Tilværet var sortert etter kategori, og universet var i fullkomen balanse. Eg var nøgd med meg sjølv og følte eg hadde grepet på dette med miljøvern. Det plaga meg litt at eg kjørde SUV, men eg resirkulerte no i alle høve!
Men så; etter ein stund med harmoni og gode vanar begynte idyllen å slå sprekkar. Og det gjaldt i hovudsak matavfallet. Eg baksa med posen som no ikkje lenger passa i dunken. Han sprakk og rivna, eg banna og sverta, men posen var for liten og sprakk. Før eg hadde kasta noko i han. Dessutan var han så organisk at han forvitra rett for augo på meg. Eg rakk nesten ikkje hente eplet. Hadde eg salat i posen ein dag, rotna posen raskare enn salaten. Alt eg hadde å hive i den store kontainaren var graps, og eg kunne like godt spart meg. Når eg endelig med mitt hushald hadde samla nok matavfall til at det var verd å bry NGIR med, var det meste alt kompostert – og eg kunne like godt snudd og gått heim att.
Og ikkje nok med det. I tillegg til ein gammal hund og to halvville kattungar som gradvis reduserar det som ein gong var ein møblert heim til eit fullkome kaos, hadde eg no eit uttal små floge som budde heime hjå meg. Desse flytta inn omtrent samstundes med biodunken som no er parkert utaføre. Men flogane bur att sjølv om dunken har flytta. Eg skjønar ikkje kvar dei kjem frå. Og dette kan umogeleg vere sunt. Eg har delt hus med mykje rart, filmskaparar, teikneserieteiknarar, mentalpasientar, teknikarar og politikarar – men aldri floge, og i alle fall ikkje i det omfanget eg no opplever.
Så no tenkjer eg å ringe NGIR og klage. Eg klandrar kravet om resirkulering for flogeinvasjonen. Eg vil søkje fritak frå delar av resirkuleringa så lenge det forbetrar miljøet i verda generelt, men meir forsurar miljøet i heimen. Så får dei peile meg til det lir av dag. Det gjer dei jo uansett. Det er det dei er betalt for. Men matavfallet mitt får dei snart tilsendt pr. post. Då kjem det i alle høve fram i tide.
Anne-K. Misje Resirkulert Bergensar
Med kufanger i byn
No har eg budd så lenge på landet at det har begynt å bli normalt. Eg merkar at eg er i ferd med å slå rot ”i nynorskens skog” når eg driv og leitar etter kva ”merksemd” er på bokmål, eller svarar ”eg veit ikkje” med når nokon spør. Når eg pendlar til byn vert eg no mobba for dialekten. Som hin mannen kjem eg til mine eigne, men dei kjenner meg ikkje. Det er for så vidt noko eg kan leve med.
For når du har levd med roen på landet ein stund syner byen seg alt meir uleveleg, med ubehøvla framande som stressar over alt. Eller kan hende er det berre meg som stressar i byn fordi eg no er vant til betre plass, betre tid, mindre eksos og parkeringsplassar nett der eg treng dei. Som ikkje kostar nokon ting. I byn er det meir snakk om å finne det holet i hekken som fører deg inn i eit parkeringshus som faktisk har plass til ein bil. Det er nett som å vinne i Lotto. I Klostergarasjen står det kvar gang eg passerer ein stakkar som har prøvd å køyre inn mens det eigentleg var fullt, noko det er støtt. Og då skal stakkaren rygge seg baklengs ut att midt i eit kryss med ein jamn strøm av bilar.
Byen står no for meg som alt meir kaotisk, og eg er glad eg slepp kvardagsmaset, bompengar, køar og vegarbeid alle tenkjelege og utenkjelege stader. Eg tek dette som eit teikn på at eg har byrja å bli tilvendt eit liv på landet. Med roligare tempo, der folk ser deg inn i augo og ter seg høveleg fordi dei kan råke til å treffe deg att. Og som helsar når dei passerar deg på vegen fordi dei veit kva bil du køyrar. Det likar eg. Sjølv tok det meg eit år å venje meg til å sjå inn i kupeen til passerande bilar. I byen er ikkje det nokon vits. Med 250 000 innbyggarar er sjansen for å kjenne att nokon av dei du passerar minimal.
Det er og stort sett fornuft i det folk driv med på landet. Køyrer dei pickup med kran så er det fordi dei stundom treng han for å dra ein bil opp av grøfta. Og har dei vinsj, så brukar dei han for å trekke ein hjort, eller dra ein båt opp or vatnet. Ikkje slik i byn. Der køyrer folk rundt med både kran og vinsj utan å ha fjernaste aning om korleis dei verkar.
Så eg har undra meg over kva det er som rir folk i byn. For byfolk køyrer no rundt i enorme pickupar med kufangar, svære Chevyar, alle typar SUVar og jamvel Hummar. Eg spør meg kva dei skal med dei. Om det var nokon som trengde slike bilar var det vel bøndene på landet som faktisk stundom må fange inn ein rømt olmokse og kunne hatt bruk for ein kufangar. Eller som treng ein pickup for å lempe ein bukk og to kollar på lasteplanet etter vellukka jakt. Dei har det gjerne og – men dei køyrer ikkje rundt på fritida i arbeidsbil. Det er det berre byfolk som får seg te å gjere. ”Bybøndene” som dei smilande kallar dei her. Det er dei som køyrer pickup med kufangar til jobben i dress, men som ikkje toler skit på merke-sjøstøvlane.
For der byfolk køyrer rundt i arbeidsbil på fritida, køyrer bøndene på landet i Mercedes. Dei let pickupen stå att på tunet når det fer til svigermor i selskap. Og dei handlar ikkje i Hummer som byfolk.
Eg undrast kva som går føre seg i hovudet til folk som køyrer Hummer. Gatelangs i verdast meste fredsæle land, med 3 liter bensin på mila. Kva er det dei er redde for? Eg tykkjer synd om folk som føler trong til å beskytte seg med militære køyrety i Noreg midt i fredstid. Korleis vil desse få det om det faktisk vert krig?
Vel er trafikken i byane aggressiv, men ikkje så ein treng ikle seg pansra køyrety. Og vel er storbyen full av rappkjefta bergensarar, men nokon krigssone er det no enno ikkje.
Det kan elles synast som om global oppvarming, utslepp av CO2 med påfølgande polsmelting (som altså ikkje er dei høge temperaturane på polet i sommar) no er avlyst. Det skulle ein i alle høve tru når ein ser bilparken – for ikkje å snakke om båtparken - det norske folk held seg med. Anten slepp ikkje desse lengre ut CO2, eller så er den kollektive fornektinga av tilværet no total.
Med den bilparken byfolk no krusar rundt i, er det ikkje rart dei krasjar i parkeringshus. Sist eg var i byn freista eg å parkere i eit. Eg kom meg knapt inn, det var umulig å komme rundt, og når eg var ferdig kom eg omtrent ikkje ut att. For der var Chevyar, Pickupar, SUVar og Hummarar - i eit parkeringshus bygd for Oplar.
Det heile gjekk mest i stå. Her var ikkje plass korkje i høgda, i breidda, eller nokon andre stadar. Det var rygging, baksing, banning og gråt, hytting med never og visning av opp til fleire fingrar. Ein synte meg arg ein peikefinger – att fram - og eg var uviss på kva han meinte med det. Deretter traspa han pickupen sin rundt ein stolpe, før han bannande rygga i ein skilt. Eg duva vidare med klårt samvit. Med det var kork frå eg kom inn til eg var ute att. Det er meir fornuft på landet. Og mykje betre plass. Og heldigvis meir helsing enn hytting.
Det einaste eg her finn ein smule utfordrande trafikalt er traktorane. Eller nærmare bestemt; sjåførane. For her kan 16 åringar – som elles ikkje er gamle nok til å køyre ein lita Golf, dundre gjennom bygda i ein 7 tonns traktor. Utan sertifikat og utan elementær køyreopplæring. Hoppande som popcorn grunna sterk fjøring på innsida av ruta, med ein kompis ståande bak setet, og fleire bertar på fanget. Stereoen på full musikk og kroppen full av hormonar.
Eg kjenner meg ikkje trygg på denne bygdetradisjonen. Eg kan ikkje svare for andre, men eg vil heller tråkke på ein Golf i eit overgangsfelt, enn å bli valsa ned av ein tenåring på traktor. Så her er jo enno rom for forbetringar i distrikta. Men kufangaren finn du no i byen.
Anne-Karin Misje
Innflyttar med traktorangst
For når du har levd med roen på landet ein stund syner byen seg alt meir uleveleg, med ubehøvla framande som stressar over alt. Eller kan hende er det berre meg som stressar i byn fordi eg no er vant til betre plass, betre tid, mindre eksos og parkeringsplassar nett der eg treng dei. Som ikkje kostar nokon ting. I byn er det meir snakk om å finne det holet i hekken som fører deg inn i eit parkeringshus som faktisk har plass til ein bil. Det er nett som å vinne i Lotto. I Klostergarasjen står det kvar gang eg passerer ein stakkar som har prøvd å køyre inn mens det eigentleg var fullt, noko det er støtt. Og då skal stakkaren rygge seg baklengs ut att midt i eit kryss med ein jamn strøm av bilar.
Byen står no for meg som alt meir kaotisk, og eg er glad eg slepp kvardagsmaset, bompengar, køar og vegarbeid alle tenkjelege og utenkjelege stader. Eg tek dette som eit teikn på at eg har byrja å bli tilvendt eit liv på landet. Med roligare tempo, der folk ser deg inn i augo og ter seg høveleg fordi dei kan råke til å treffe deg att. Og som helsar når dei passerar deg på vegen fordi dei veit kva bil du køyrar. Det likar eg. Sjølv tok det meg eit år å venje meg til å sjå inn i kupeen til passerande bilar. I byen er ikkje det nokon vits. Med 250 000 innbyggarar er sjansen for å kjenne att nokon av dei du passerar minimal.
Det er og stort sett fornuft i det folk driv med på landet. Køyrer dei pickup med kran så er det fordi dei stundom treng han for å dra ein bil opp av grøfta. Og har dei vinsj, så brukar dei han for å trekke ein hjort, eller dra ein båt opp or vatnet. Ikkje slik i byn. Der køyrer folk rundt med både kran og vinsj utan å ha fjernaste aning om korleis dei verkar.
Så eg har undra meg over kva det er som rir folk i byn. For byfolk køyrer no rundt i enorme pickupar med kufangar, svære Chevyar, alle typar SUVar og jamvel Hummar. Eg spør meg kva dei skal med dei. Om det var nokon som trengde slike bilar var det vel bøndene på landet som faktisk stundom må fange inn ein rømt olmokse og kunne hatt bruk for ein kufangar. Eller som treng ein pickup for å lempe ein bukk og to kollar på lasteplanet etter vellukka jakt. Dei har det gjerne og – men dei køyrer ikkje rundt på fritida i arbeidsbil. Det er det berre byfolk som får seg te å gjere. ”Bybøndene” som dei smilande kallar dei her. Det er dei som køyrer pickup med kufangar til jobben i dress, men som ikkje toler skit på merke-sjøstøvlane.
For der byfolk køyrer rundt i arbeidsbil på fritida, køyrer bøndene på landet i Mercedes. Dei let pickupen stå att på tunet når det fer til svigermor i selskap. Og dei handlar ikkje i Hummer som byfolk.
Eg undrast kva som går føre seg i hovudet til folk som køyrer Hummer. Gatelangs i verdast meste fredsæle land, med 3 liter bensin på mila. Kva er det dei er redde for? Eg tykkjer synd om folk som føler trong til å beskytte seg med militære køyrety i Noreg midt i fredstid. Korleis vil desse få det om det faktisk vert krig?
Vel er trafikken i byane aggressiv, men ikkje så ein treng ikle seg pansra køyrety. Og vel er storbyen full av rappkjefta bergensarar, men nokon krigssone er det no enno ikkje.
Det kan elles synast som om global oppvarming, utslepp av CO2 med påfølgande polsmelting (som altså ikkje er dei høge temperaturane på polet i sommar) no er avlyst. Det skulle ein i alle høve tru når ein ser bilparken – for ikkje å snakke om båtparken - det norske folk held seg med. Anten slepp ikkje desse lengre ut CO2, eller så er den kollektive fornektinga av tilværet no total.
Med den bilparken byfolk no krusar rundt i, er det ikkje rart dei krasjar i parkeringshus. Sist eg var i byn freista eg å parkere i eit. Eg kom meg knapt inn, det var umulig å komme rundt, og når eg var ferdig kom eg omtrent ikkje ut att. For der var Chevyar, Pickupar, SUVar og Hummarar - i eit parkeringshus bygd for Oplar.
Det heile gjekk mest i stå. Her var ikkje plass korkje i høgda, i breidda, eller nokon andre stadar. Det var rygging, baksing, banning og gråt, hytting med never og visning av opp til fleire fingrar. Ein synte meg arg ein peikefinger – att fram - og eg var uviss på kva han meinte med det. Deretter traspa han pickupen sin rundt ein stolpe, før han bannande rygga i ein skilt. Eg duva vidare med klårt samvit. Med det var kork frå eg kom inn til eg var ute att. Det er meir fornuft på landet. Og mykje betre plass. Og heldigvis meir helsing enn hytting.
Det einaste eg her finn ein smule utfordrande trafikalt er traktorane. Eller nærmare bestemt; sjåførane. For her kan 16 åringar – som elles ikkje er gamle nok til å køyre ein lita Golf, dundre gjennom bygda i ein 7 tonns traktor. Utan sertifikat og utan elementær køyreopplæring. Hoppande som popcorn grunna sterk fjøring på innsida av ruta, med ein kompis ståande bak setet, og fleire bertar på fanget. Stereoen på full musikk og kroppen full av hormonar.
Eg kjenner meg ikkje trygg på denne bygdetradisjonen. Eg kan ikkje svare for andre, men eg vil heller tråkke på ein Golf i eit overgangsfelt, enn å bli valsa ned av ein tenåring på traktor. Så her er jo enno rom for forbetringar i distrikta. Men kufangaren finn du no i byen.
Anne-Karin Misje
Innflyttar med traktorangst
Ei ferge på kvar strand – eller ein farse i opptil fleire akter
Ein ting du blir ein racer på når du flyttar på landet er å ta ferjer. Og bur du mellom fleire fjordar og eit utal fjordarmar som ein gjerne gjer i Sogn og Fjordane – det ligg liksom litt i namnet – så kan du gjerne fleire ferjeruter på rams etter rein hugs. I alle fall gjeld dette dei innfødde.
Eg gjer det ikkje. Eg har ikkje ein avgang i hovudet og må sjekke ruter kva eg fer. Det tok ein lang stund før eg skjøna dette med ferjerutene i Sogn og Fjordane. Spesielt når det gjaldt passasjerferjene i skrint befolka områder.
Ta til dømes Ytre Sogn. Første gang eg skulle sjekke kor tid ferga gjekk, og tok føre meg ferjeruta trudde eg at eg hadde fått problem med synet. Eg vende ruta att og fram, snudde ho opp ned og prøvde speilvend, men nei. Heile ferjeruta stod for meg som ein likning med eit utal ukjende og eg skjøna ingenting. Den såg ut som ei ferjerute med kolonnar og tider, men det var så få av dei at dei liksom ikkje gav nokon meining for ei byjente. Eg er vane med kolonnar av rutetider og bussar som går fleire gangar i timen. Kvar dag. Heile veka. Og utan stans. Ikkje so på landet.
Her var det riktig nok eitt og anna tal. Men mest var det bokstavar og teikn. Og berre dei lokale skjøna kva dei tydde. For det var x og y, I og A, stoppar på signal, avgang dagleg 11:45, gjeld ikkje onsdag, fer av garde på torsdag og kjem att på sundag. Dette skjøna eg etter kvart var heilt normale angjevingar av kor tid ferga gjekk. Men i like stor mon kor tid og kor ofte han ikkje gjekk. Og det sto mest om det siste.
Eg skjøna raskt at skal ein ha ein sjanse til å klare å tolke ferjerutene i Ytre Sogn må ein ha budd her i minst tre generasjonar. Alle kolonnane begynte med ”dagleg unntatt”. Så var det litt x og y att og gjerne ei stjerne for å gjere kaoset komplett. ”Dagleg unntatt” verkar som ein standard angjeving av rutetider i Sogn og Fjordane, og det er mest eit under at folk kjem seg rundt.
Bilferjene er ikkje betre. Her gjeld det andre utfordringar enn kor tid ferga går, eller kjem, eller om den kjem i det heile. Med mine ruteferdigheiter gjer den ofte ikkje det.
Tryggleik er ein utfordring for meg når det gjeld ferjer. Eg får Titanicfølelsen kvar gang eg køyrer på ferga. Eg pleidde å få den på Melderskin. Den har snart skrubba baugen opp annakvar strand langs vestkysten, og er ikkje nett min favoritt. Så fekk eg den på Eidfjord. Den fekk eg hetta på ein gong den prøvde å treffe Skipavik 4 gonger i bølgjer og vind mens den krenga faretruande. Lita ferje, tung last og litt ute og køyre med fordelinga av innhaldet i ballasttankane. Eg såg føre meg eit nytt Rocknesvelt - denne gongen i Fensfjorden og med meg om bord. Eit par slike episodar seinare og eg har no panikk frå eg køyrer ombord på ferga til eg er trygt av igjen på Mongstad. Tida får vise om det kjem seg med Etne, men eg er slett ikkje sikker.
Melderskin gjer meg i alle fall kald av skrekk, og eg unngår han kvar eg fer. Eg hugsar ein gong eg ana fred og inga fare på ferjelemmen i Bruravik. Melderskin gjekk jo ofte mellom Os og Stord, så eg var heilt ubudd på den langt inne i Hardanger. -Melderskin! Her? gispa eg skrekkslagen mens Titanicfølelsen kom sigande. Eg tykte eg kunne høyre dei fire første taktane av Skjebnesymfonien i det eg køyrde om bord. Eg såg for meg lause leidningar og lekkasje i hydraulikken, passasjerar i redningsvestar og ungar som grein. Og ikkje minst; Arild Sondre Sekse på TV. Med smilande Vestlandfjes messande på ”Bare roleg – dette er HEILT NORMALT”.
Eg syns i grunnen ikkje Arild har den heilt store beroligande effekten på meg. Det er liksom alltid noko som skurrar når han kjem på skjermen og fortel om alt som er normalt i HSD. For når Arild kjem på Dagsrevyen berre veit du at noko er gale. No ligg ein eller anna ferje i drift ein stad på Vestlandet – eller står planta i ei ferjelem. I forgrunnen har du Arild som smilar - i bakkgrunnen sinte passasjerar, skrekkslagne ungar og ei ferje som duppar midtfjords i fri drift. Heldigvis er det no ein stund sidan siste episode av føljetongen om festlege lag om bord som resulterte i strandhogg for full musikk.
”Berre roleg det e heilt normalt” er liksom ikkje dekkande når det e snakk om bremserøyr so har røke, slik att ei ferje ligg i drift midtfjords og passasjerar må evakuerast. Elles når 90 meter ferje står parkert i hagen utafor eit hus. Det kan umulig vere heilt normalt at kapteinen må velje om han vil parkerer doningen i fjæresteinane eller plante den i kaia for full musikk, med det ubehaget dette ofte medfører for dei reisande. Det eine høyres ikkje betre ut enn det andre i mine øyre, og begge alternativa verkar veldig lite normalt for meg. Det kan umuleg vere heilt normalt at ei ferje går på grunn i Sunde med eit navigasjonssystem som viser at den er på veg til Cape Town.
Eg syns det så sørgjeleg sjeldan kjem gode nyhende frå Arild. Eg undrast på om han ville tatt informasjonsjobben i HSD hadde han visst kva han gjekk til. Overgangen frå koselige Vestlandsrevyen til dramaserien HSD må ha vore tøff, og eg skjønar godt at dei har alliert seg med Gaia og skifta namn til Tide.
Eg og ein venninne har diverre ikkje den heilt store tilliten til Arild lenger. Difor har vi no utvikla vårt eige varslingssystem på sms. Det byrja med at vi varsla kvarandre når det skjedde noko med Melderskin. Det tikka difor i Tide og Utide inn meldingar hos meg av typen: -Har du høyrt det? Melderskin har gått på grunn- igjen! Då var det Ingeborg som hadde følt med på nyhenda. Ho krydra gjerne sms-ane med faktaopplysningar: -Visste du at Melderskin er 89,85 meter lang? tikka det inn -Ikkje no lenger, tasta eg då gjerne attende.
Vi lurar no på om vi skal utvide meldingstenesta og legge den ut til abonnentar. Og vi vurderar om vi skal opne for å legge inn andre ferjer og, slik at folk kan halde seg oppdatert døgnet rundt. Eg ser for meg ei meldingsteneste til liks med sms- tenester for UPkontrollar, fotoboksar, tollarar og liknande. Slik kan alle med ferjeskrekk legge inn den ferga dei er mest redd og til ein kvar tid oppdatere seg på kor den er å finne- til lands til vanns eller på fjellet. Eg ser nesten for meg grunnlaget for ei ny næring knytta til denne meldingstenesta.
Elles føler eg meg tryggare på dei nye gassferjene. Eg vonar vi får ein til Gulen. For det legg ein dempar på helga å køyre ferje med Skjebnesymfonien ringande i hovudet ein fredags kveld. Med tida vonar eg at Gulen vinn i lotto og at politikarane set av midlar bru. I mellomtida held eg meg på landjorda når eg skal til by’n. Kunne dei no berre bli ferdige med Romarheim…
Anne-K. Misje
Innflyttar med pent brukt verdikort
Eg gjer det ikkje. Eg har ikkje ein avgang i hovudet og må sjekke ruter kva eg fer. Det tok ein lang stund før eg skjøna dette med ferjerutene i Sogn og Fjordane. Spesielt når det gjaldt passasjerferjene i skrint befolka områder.
Ta til dømes Ytre Sogn. Første gang eg skulle sjekke kor tid ferga gjekk, og tok føre meg ferjeruta trudde eg at eg hadde fått problem med synet. Eg vende ruta att og fram, snudde ho opp ned og prøvde speilvend, men nei. Heile ferjeruta stod for meg som ein likning med eit utal ukjende og eg skjøna ingenting. Den såg ut som ei ferjerute med kolonnar og tider, men det var så få av dei at dei liksom ikkje gav nokon meining for ei byjente. Eg er vane med kolonnar av rutetider og bussar som går fleire gangar i timen. Kvar dag. Heile veka. Og utan stans. Ikkje so på landet.
Her var det riktig nok eitt og anna tal. Men mest var det bokstavar og teikn. Og berre dei lokale skjøna kva dei tydde. For det var x og y, I og A, stoppar på signal, avgang dagleg 11:45, gjeld ikkje onsdag, fer av garde på torsdag og kjem att på sundag. Dette skjøna eg etter kvart var heilt normale angjevingar av kor tid ferga gjekk. Men i like stor mon kor tid og kor ofte han ikkje gjekk. Og det sto mest om det siste.
Eg skjøna raskt at skal ein ha ein sjanse til å klare å tolke ferjerutene i Ytre Sogn må ein ha budd her i minst tre generasjonar. Alle kolonnane begynte med ”dagleg unntatt”. Så var det litt x og y att og gjerne ei stjerne for å gjere kaoset komplett. ”Dagleg unntatt” verkar som ein standard angjeving av rutetider i Sogn og Fjordane, og det er mest eit under at folk kjem seg rundt.
Bilferjene er ikkje betre. Her gjeld det andre utfordringar enn kor tid ferga går, eller kjem, eller om den kjem i det heile. Med mine ruteferdigheiter gjer den ofte ikkje det.
Tryggleik er ein utfordring for meg når det gjeld ferjer. Eg får Titanicfølelsen kvar gang eg køyrer på ferga. Eg pleidde å få den på Melderskin. Den har snart skrubba baugen opp annakvar strand langs vestkysten, og er ikkje nett min favoritt. Så fekk eg den på Eidfjord. Den fekk eg hetta på ein gong den prøvde å treffe Skipavik 4 gonger i bølgjer og vind mens den krenga faretruande. Lita ferje, tung last og litt ute og køyre med fordelinga av innhaldet i ballasttankane. Eg såg føre meg eit nytt Rocknesvelt - denne gongen i Fensfjorden og med meg om bord. Eit par slike episodar seinare og eg har no panikk frå eg køyrer ombord på ferga til eg er trygt av igjen på Mongstad. Tida får vise om det kjem seg med Etne, men eg er slett ikkje sikker.
Melderskin gjer meg i alle fall kald av skrekk, og eg unngår han kvar eg fer. Eg hugsar ein gong eg ana fred og inga fare på ferjelemmen i Bruravik. Melderskin gjekk jo ofte mellom Os og Stord, så eg var heilt ubudd på den langt inne i Hardanger. -Melderskin! Her? gispa eg skrekkslagen mens Titanicfølelsen kom sigande. Eg tykte eg kunne høyre dei fire første taktane av Skjebnesymfonien i det eg køyrde om bord. Eg såg for meg lause leidningar og lekkasje i hydraulikken, passasjerar i redningsvestar og ungar som grein. Og ikkje minst; Arild Sondre Sekse på TV. Med smilande Vestlandfjes messande på ”Bare roleg – dette er HEILT NORMALT”.
Eg syns i grunnen ikkje Arild har den heilt store beroligande effekten på meg. Det er liksom alltid noko som skurrar når han kjem på skjermen og fortel om alt som er normalt i HSD. For når Arild kjem på Dagsrevyen berre veit du at noko er gale. No ligg ein eller anna ferje i drift ein stad på Vestlandet – eller står planta i ei ferjelem. I forgrunnen har du Arild som smilar - i bakkgrunnen sinte passasjerar, skrekkslagne ungar og ei ferje som duppar midtfjords i fri drift. Heldigvis er det no ein stund sidan siste episode av føljetongen om festlege lag om bord som resulterte i strandhogg for full musikk.
”Berre roleg det e heilt normalt” er liksom ikkje dekkande når det e snakk om bremserøyr so har røke, slik att ei ferje ligg i drift midtfjords og passasjerar må evakuerast. Elles når 90 meter ferje står parkert i hagen utafor eit hus. Det kan umulig vere heilt normalt at kapteinen må velje om han vil parkerer doningen i fjæresteinane eller plante den i kaia for full musikk, med det ubehaget dette ofte medfører for dei reisande. Det eine høyres ikkje betre ut enn det andre i mine øyre, og begge alternativa verkar veldig lite normalt for meg. Det kan umuleg vere heilt normalt at ei ferje går på grunn i Sunde med eit navigasjonssystem som viser at den er på veg til Cape Town.
Eg syns det så sørgjeleg sjeldan kjem gode nyhende frå Arild. Eg undrast på om han ville tatt informasjonsjobben i HSD hadde han visst kva han gjekk til. Overgangen frå koselige Vestlandsrevyen til dramaserien HSD må ha vore tøff, og eg skjønar godt at dei har alliert seg med Gaia og skifta namn til Tide.
Eg og ein venninne har diverre ikkje den heilt store tilliten til Arild lenger. Difor har vi no utvikla vårt eige varslingssystem på sms. Det byrja med at vi varsla kvarandre når det skjedde noko med Melderskin. Det tikka difor i Tide og Utide inn meldingar hos meg av typen: -Har du høyrt det? Melderskin har gått på grunn- igjen! Då var det Ingeborg som hadde følt med på nyhenda. Ho krydra gjerne sms-ane med faktaopplysningar: -Visste du at Melderskin er 89,85 meter lang? tikka det inn -Ikkje no lenger, tasta eg då gjerne attende.
Vi lurar no på om vi skal utvide meldingstenesta og legge den ut til abonnentar. Og vi vurderar om vi skal opne for å legge inn andre ferjer og, slik at folk kan halde seg oppdatert døgnet rundt. Eg ser for meg ei meldingsteneste til liks med sms- tenester for UPkontrollar, fotoboksar, tollarar og liknande. Slik kan alle med ferjeskrekk legge inn den ferga dei er mest redd og til ein kvar tid oppdatere seg på kor den er å finne- til lands til vanns eller på fjellet. Eg ser nesten for meg grunnlaget for ei ny næring knytta til denne meldingstenesta.
Elles føler eg meg tryggare på dei nye gassferjene. Eg vonar vi får ein til Gulen. For det legg ein dempar på helga å køyre ferje med Skjebnesymfonien ringande i hovudet ein fredags kveld. Med tida vonar eg at Gulen vinn i lotto og at politikarane set av midlar bru. I mellomtida held eg meg på landjorda når eg skal til by’n. Kunne dei no berre bli ferdige med Romarheim…
Anne-K. Misje
Innflyttar med pent brukt verdikort
Eit vegnett til besvær
Det er mykje ein skal lære seg som bymenneske i Sogn og Fjordane - beint fram for å halde seg i live. Eitt er å lære seg å leve med gylla kvar sommar. Eit anna er å køyre bil - på vegar som mest må vere meint som ein vondsinna spøk.
Eg trudde før eg flytta til fylket at eg kunne køyre bil. Det var i mitt tidlegare liv - før eg vart bilist i eit trafikalt u-land. For du veit ikkje kva det vil sei å køyre bil før du prøver deg på vegane i Sogn og Fjordane. Det er eit mirakel at folk i det heile har overlevd her oppe med slike vegar - og beint ut uforståeleg at dei har funne seg i det.
Eg har sagt det før og eg seier det igjen; den fremste eigenskapen til Sogningen er smålåtenskapen. Ingen andre ville funne seg i ein slik vegstandard.
Hadde Bergensarar blitt presentert for det vegnettet Ytre - Sogningen må leve med hadde dei trudd det var ein spøk. Når det så hadde gått opp for dei at det var ramme alvor ville nok underlippa bivra litt, før dei hadde kome til seg sjølve – og blitt olme. Og då hadde dei slutta å betale skatt. I alle høve til dei hadde råd å avsjå nokre kroner til fellesskapen. Men først måtte dei sjølvsagt syte for sitt eige og spesielt dette problemet med vegnettet, det måtte jo alle forstå.
Dei ville slått ut med armane - omtrent som bøndene plar gjere over dei stadige meir deprimerande ramevilkåra som kjem rekande som Sløvågstank frå hovudstaden i tide og utide, og som dei må leve med på toppen av vegstandarden - og berre peika på vegnettet rundt seg. Alle ville nikka og forstått. Ingen ville ha våga å sei eit ord. Alle ville skjønt problemet. Og vegmillionærane i storbyane ville bøygd hovudet i skam.
Men Sogningen fer ikkje med syt i utrengsmål. Han køyrer pliktskyldig vidare – med livet som innsats, på vegar med førindustriell standard. Han trur kan hende det skal vere slik fordi det alltid har vore slik.
Sogn og Fjordane er stemoderleg behandla av storsamfunnet kva gjeld samferdslemidlar. Og dette er ein godt bevart løyndom. Eg ante ikkje kor ille det sto til med mine medborgarar i nabofylket, før eg sette meg bak rattet og med pikk og pakk og reiste til Sogn for å byrje i ny jobb.
Eg trur aldri eg har bremsa så hardt i heile mitt liv som eg har gjort i Sogn og Fjordane. Eg er temmeleg sikker på at eg ved eitt høve bremsa laus ei bremseskive på veg til Eivindvik. For første turen inn hit var ein serie nær-døden-opplevelsar som eg hittil har klart å fortrenge, men som eg no kjennar kjem sigande frem att og som eg truleg må jobbe litt med ein periode.
Eg vart som innflyttar like fortørna over vegtilhøva i Sogn og Fjordane som eg tenkjer misjonærane vert når dei kjem til afrikanske landsbyar med manglande helsestell, mangelsjukdomar, fråver av skuler og elendig vegstandard. Og eg var rysta over at vi i Hordaland ikkje har høyrt noko om dette før.
Som tilstanden er mange stader i Sogn og Fjordane ferdast innbyggarane med livet som innsats mellom jobb, heim og skyttarlag. Midt i landleg idyll - i sjølvaste trivselsfylket - lever innbyggar og innflyttarar kvar dag i livsfare på grunn av dei rådande trafikale tilhøva.
Og då tenkjer eg som til dagleg jobbar med reiseliv at ein kunne opna vegmuseum mange stadar for å dokumentere elendigheita. Strekninga Rutledal-Brekke kan til dømes marknadsførast som ein attraksjon for tyske bubilturistar. Desse fer med dødsforakt rundt på stadig jakt etter halsbrekkande trafikale utfordringar å grøsse over, ta bilete av og skrive heim om. På denne vegstrekninga kan ein komme og sjå korleis vegane så ut i Noreg før nokon kom på at det var fornuft i at to køyrety på veg i stor fart mot same punktet fekk plass til passere kvarandre.
Sogn og Fjordane har ikkje vegnett. Det ein har er eit sinnrikt system av fellar i landskapet, lagt ut med det for auget å redusere antal Bergensarar i fylket. Det trur i alle fall eg som er frå byn, og som i ein alder av…la oss sei 39 har måtte lære meg å halde sida!
Dette lærer Sogningen tidleg. Og han slepp ikkje opp gassen når han ser at det så vidt går å passere ein motgåande bil. Så vidt. Han skal ofte rekkje ei ferje og har ikkje tid til å ta omsyn til Bergensarar på sundagstur. Men denne måten å køyre på representerer noko av ein skrekkoppleving for den motgåande Bergensaren – vane som han er med ein halv meter klaring på kvar side av bilen.
Du har sikkert sett han; midt i vegen, kvitknokane kaldsveisa til rattet, blikket stivt festa mot møtande bil og manisk messande på si siste vilje, før han knip att augo i det ein innfødd passerar - med ein hårsbreidd klaring, halvt utafor den kvite stripa og heilt utan planar om å sakke på farten.
I byrjinga kneip eg og att augo når eg møtte bilar. Eg haldt pusten og venta på smellen. Då den aldri kom lærte eg at den kvite stripa er veiledande. Og at grøfter er til for å brukast. Så eg har blitt tøffare bak rattet av å bu i Sogn og Fjordane. No spottar eg ein Bergensar på halvmeteren han held til vegkanten. Og eg flirar forakteleg der eg flekkjer forbi, og frydar meg med å sjå i spegelen at han står der enno – midt i vegen, famlande med gir og pedalar.
For eg har lært meg å køyre bil i Sogn og Fjordane. Fylket har gjort meg fryktlaus, og eg har inga tryggleiksone lenger. Går det så går det, og går det ikkje – vel, så har eg terrengbil. Her nyttar det ikkje å vere fin på det - posten skal frem. Det spelar mindre rolle at eg ikkje jobbar i posten.
Anne-K. Misje
Innflyttar med fase to i terrengkøyring
Eg trudde før eg flytta til fylket at eg kunne køyre bil. Det var i mitt tidlegare liv - før eg vart bilist i eit trafikalt u-land. For du veit ikkje kva det vil sei å køyre bil før du prøver deg på vegane i Sogn og Fjordane. Det er eit mirakel at folk i det heile har overlevd her oppe med slike vegar - og beint ut uforståeleg at dei har funne seg i det.
Eg har sagt det før og eg seier det igjen; den fremste eigenskapen til Sogningen er smålåtenskapen. Ingen andre ville funne seg i ein slik vegstandard.
Hadde Bergensarar blitt presentert for det vegnettet Ytre - Sogningen må leve med hadde dei trudd det var ein spøk. Når det så hadde gått opp for dei at det var ramme alvor ville nok underlippa bivra litt, før dei hadde kome til seg sjølve – og blitt olme. Og då hadde dei slutta å betale skatt. I alle høve til dei hadde råd å avsjå nokre kroner til fellesskapen. Men først måtte dei sjølvsagt syte for sitt eige og spesielt dette problemet med vegnettet, det måtte jo alle forstå.
Dei ville slått ut med armane - omtrent som bøndene plar gjere over dei stadige meir deprimerande ramevilkåra som kjem rekande som Sløvågstank frå hovudstaden i tide og utide, og som dei må leve med på toppen av vegstandarden - og berre peika på vegnettet rundt seg. Alle ville nikka og forstått. Ingen ville ha våga å sei eit ord. Alle ville skjønt problemet. Og vegmillionærane i storbyane ville bøygd hovudet i skam.
Men Sogningen fer ikkje med syt i utrengsmål. Han køyrer pliktskyldig vidare – med livet som innsats, på vegar med førindustriell standard. Han trur kan hende det skal vere slik fordi det alltid har vore slik.
Sogn og Fjordane er stemoderleg behandla av storsamfunnet kva gjeld samferdslemidlar. Og dette er ein godt bevart løyndom. Eg ante ikkje kor ille det sto til med mine medborgarar i nabofylket, før eg sette meg bak rattet og med pikk og pakk og reiste til Sogn for å byrje i ny jobb.
Eg trur aldri eg har bremsa så hardt i heile mitt liv som eg har gjort i Sogn og Fjordane. Eg er temmeleg sikker på at eg ved eitt høve bremsa laus ei bremseskive på veg til Eivindvik. For første turen inn hit var ein serie nær-døden-opplevelsar som eg hittil har klart å fortrenge, men som eg no kjennar kjem sigande frem att og som eg truleg må jobbe litt med ein periode.
Eg vart som innflyttar like fortørna over vegtilhøva i Sogn og Fjordane som eg tenkjer misjonærane vert når dei kjem til afrikanske landsbyar med manglande helsestell, mangelsjukdomar, fråver av skuler og elendig vegstandard. Og eg var rysta over at vi i Hordaland ikkje har høyrt noko om dette før.
Som tilstanden er mange stader i Sogn og Fjordane ferdast innbyggarane med livet som innsats mellom jobb, heim og skyttarlag. Midt i landleg idyll - i sjølvaste trivselsfylket - lever innbyggar og innflyttarar kvar dag i livsfare på grunn av dei rådande trafikale tilhøva.
Og då tenkjer eg som til dagleg jobbar med reiseliv at ein kunne opna vegmuseum mange stadar for å dokumentere elendigheita. Strekninga Rutledal-Brekke kan til dømes marknadsførast som ein attraksjon for tyske bubilturistar. Desse fer med dødsforakt rundt på stadig jakt etter halsbrekkande trafikale utfordringar å grøsse over, ta bilete av og skrive heim om. På denne vegstrekninga kan ein komme og sjå korleis vegane så ut i Noreg før nokon kom på at det var fornuft i at to køyrety på veg i stor fart mot same punktet fekk plass til passere kvarandre.
Sogn og Fjordane har ikkje vegnett. Det ein har er eit sinnrikt system av fellar i landskapet, lagt ut med det for auget å redusere antal Bergensarar i fylket. Det trur i alle fall eg som er frå byn, og som i ein alder av…la oss sei 39 har måtte lære meg å halde sida!
Dette lærer Sogningen tidleg. Og han slepp ikkje opp gassen når han ser at det så vidt går å passere ein motgåande bil. Så vidt. Han skal ofte rekkje ei ferje og har ikkje tid til å ta omsyn til Bergensarar på sundagstur. Men denne måten å køyre på representerer noko av ein skrekkoppleving for den motgåande Bergensaren – vane som han er med ein halv meter klaring på kvar side av bilen.
Du har sikkert sett han; midt i vegen, kvitknokane kaldsveisa til rattet, blikket stivt festa mot møtande bil og manisk messande på si siste vilje, før han knip att augo i det ein innfødd passerar - med ein hårsbreidd klaring, halvt utafor den kvite stripa og heilt utan planar om å sakke på farten.
I byrjinga kneip eg og att augo når eg møtte bilar. Eg haldt pusten og venta på smellen. Då den aldri kom lærte eg at den kvite stripa er veiledande. Og at grøfter er til for å brukast. Så eg har blitt tøffare bak rattet av å bu i Sogn og Fjordane. No spottar eg ein Bergensar på halvmeteren han held til vegkanten. Og eg flirar forakteleg der eg flekkjer forbi, og frydar meg med å sjå i spegelen at han står der enno – midt i vegen, famlande med gir og pedalar.
For eg har lært meg å køyre bil i Sogn og Fjordane. Fylket har gjort meg fryktlaus, og eg har inga tryggleiksone lenger. Går det så går det, og går det ikkje – vel, så har eg terrengbil. Her nyttar det ikkje å vere fin på det - posten skal frem. Det spelar mindre rolle at eg ikkje jobbar i posten.
Anne-K. Misje
Innflyttar med fase to i terrengkøyring
Eit liv i køntryland
Det er ein ting eg som bymenneske busett på bygda har merka meg, særlig dersom eg tek meg ein tur ut ein laurdags kveld. Eg har oppdaga eit visst handikap hos meg sjølv som ikkje representerte noko problem før eg flytta på landet, men som no verkar hemmande på min sosiale utfalding og ikkje minst; integrering.
Det gjeld dette med swingen. For ein ting som er bankers på landet ein laurdags kveld er at nesten uansett kva slags musikk som vert spelt, så dansar folk swing. Eller i alle fall pardans. Og her er eg vanhjelpen. For yngre folk i byn dansar ikkje pardans. Urban ungdom som eg…ein gong i tida var, er oppvaksen med diskotek der alle dansa individuelt, og til langt mindre rytmiske tonar enn køntry. Byungdom lerar difor ikkje å danse pardans. Det er ikkje ein naturleg del av almendanninga i byane. Så med mindre dei har gått på Hildemors Danseskole, har ikkje byungdom lært pardans. Og dei lærer ikkje å danse swing om dei ikkje har tatt eit swingkurs på Rocken Rolf.
Vel, eg og Birthe gjekk i Symjeklubben. Eg har lært både bryst og crawl og er mest som ein delfin i vatn. Men eg er mest like mykje av ein delfin på dansegolvet og det er ikkje nett noko vakkert syn. Så swing har blitt min nemesis i livet. Og swing er ikkje vidare behageleg når du ikkje kan det.
Eg vart oppbudd til dans ein kveld på ein lokal tilstelling og må sei at det nok er det mest ubehagelege eg har vore utsett for. Eg minnest at eit langt rekel av ein kar drog meg frem på golvet og starte med å dra meg mot seg. Deretter dytta han meg resolutt i magen så eg vart sendt mot veggen, før han i siste liten, og med eit nytt rykk, drog meg attende. Berre for nok ein gang å dytte meg i magen og sende meg vekk att.
Med eit høve forsvann han til sida, og eg skjøna det var meininga at eg skulle snurre rundt under armen hans. Eg er ein relativt høg dame. Eg er heller ikkje av dei nettaste, og vippar galant ein lettvektar av brygga om han vert frekk. Det seier seg sjølv at eg ikkje er den enklaste å snurre om eg ikkje vil. Og det er sjeldan eg vil. Eg tykkjer denne forma for sosialt samkvem mest er eigna til å misse verdigheita, og eg unngår å danse swing som best eg kan. Men sjølv eg må stundom ut og lufte vetet ein laurdags kveld, og då er utsikten til å måtte danse swing eit fortvilande tilbakevendande problem.
Noko av utfordringa er at ein som dame må kunne la seg leie. Eg er sjølv ein leiartype og utprega individualist. Kvar vending vert difor ein forhandling med mykje fram og attende før det vert til noko som liknar på dans, og eg må overtalast til å stole på dansepartnaren. Eg er utstyrt med ein grunnleggande mistillit til omverda, og vil helst gjere alt sjølv. Så dette er for sosial trening å rekne.
Ei anna utfordring er sjølve musikken. Eg klarar ikkje danseband, og får angst av klisjéprega køntry, listepop og 70 talsmusikk. Eg futtar stadig gjennom bygda med gangster rap på fullt i bilen, og er heilt tydeleg eit musikalsk framandelement i mitt nærmiljø. Eg kan leve med det, og det ser ut til at nærmiljøet ber over med meg. Det skjønar kan hende at eg treng musikk med trøkk i skal eg rekkje ferga. Og eg har ofte ei ferje å rekke.
Men der er håp. Eg vaks opp med ein far som likte Willie Nelson. Eg kan bruke det for å overleve på landet. Men eg kjenner at standarden sakte men sikkert vert seinka, og at hesterocken treng seg på.
Det toppa seg ein dag på jobb. Eg var på veg frå kjøkkenet med ein fersk kopp kaffi då eg plutselig tok meg i å nynne på strofa: ”Eg køyrer Granada, jada, det ekje nokke Lada” midt i korridorane i Gulen kommune ein elles vakker sommarmorgon. Eg bråstoppa. Stum av skam vart eg ståande med kaffien, mens eg kjente BygdeNoreg sige innpå meg og feste grepet. Dette kunne ikkje vere sant? Eg som var pønkar i mine ungdomsår! Med Bauhaus og Deutsche Amerikanische Freundshaft monotont dunkande i veggane. Kva hadde skjedd? Eg vart redd. Dette vart med eitt alvorleg for identitet og sjølvkjensle.
Det er ikkje det at eg ikkje kan identifisere meg med teksten. Eg skjønar godt at det kan vere stas å køyre Granada – hell, eg drøymer sjølv om ein 57-modell Chevy Bel Air! Eg likar V8ar motorar som bråker og skjønar dette med bil. Men hallo?? Vassendgutane?! Kva blir det neste? Christer Sjøgren? Å frivillig bli med på hjortejakt? Å vakne om morgonen og nyte lukta av nyspreidd gylle? Å koseprate med kyr når eg passerar dei på beitet? I staden for som no å kjefte nervøst eller snakke til dei som om dei har føresetnad for å forstå kva eg seier. To tonns dyr med ein hjerne på størrelse med ein lommebok…
Nei, her må eg passe meg. Elles blir det campingvogn og fast plass på Breim før eg får sukk for meg. Og det får vere grensar for integrering.
Anne-K. Misje
Innflytta Bergensar med snev av køntryangst
Det gjeld dette med swingen. For ein ting som er bankers på landet ein laurdags kveld er at nesten uansett kva slags musikk som vert spelt, så dansar folk swing. Eller i alle fall pardans. Og her er eg vanhjelpen. For yngre folk i byn dansar ikkje pardans. Urban ungdom som eg…ein gong i tida var, er oppvaksen med diskotek der alle dansa individuelt, og til langt mindre rytmiske tonar enn køntry. Byungdom lerar difor ikkje å danse pardans. Det er ikkje ein naturleg del av almendanninga i byane. Så med mindre dei har gått på Hildemors Danseskole, har ikkje byungdom lært pardans. Og dei lærer ikkje å danse swing om dei ikkje har tatt eit swingkurs på Rocken Rolf.
Vel, eg og Birthe gjekk i Symjeklubben. Eg har lært både bryst og crawl og er mest som ein delfin i vatn. Men eg er mest like mykje av ein delfin på dansegolvet og det er ikkje nett noko vakkert syn. Så swing har blitt min nemesis i livet. Og swing er ikkje vidare behageleg når du ikkje kan det.
Eg vart oppbudd til dans ein kveld på ein lokal tilstelling og må sei at det nok er det mest ubehagelege eg har vore utsett for. Eg minnest at eit langt rekel av ein kar drog meg frem på golvet og starte med å dra meg mot seg. Deretter dytta han meg resolutt i magen så eg vart sendt mot veggen, før han i siste liten, og med eit nytt rykk, drog meg attende. Berre for nok ein gang å dytte meg i magen og sende meg vekk att.
Med eit høve forsvann han til sida, og eg skjøna det var meininga at eg skulle snurre rundt under armen hans. Eg er ein relativt høg dame. Eg er heller ikkje av dei nettaste, og vippar galant ein lettvektar av brygga om han vert frekk. Det seier seg sjølv at eg ikkje er den enklaste å snurre om eg ikkje vil. Og det er sjeldan eg vil. Eg tykkjer denne forma for sosialt samkvem mest er eigna til å misse verdigheita, og eg unngår å danse swing som best eg kan. Men sjølv eg må stundom ut og lufte vetet ein laurdags kveld, og då er utsikten til å måtte danse swing eit fortvilande tilbakevendande problem.
Noko av utfordringa er at ein som dame må kunne la seg leie. Eg er sjølv ein leiartype og utprega individualist. Kvar vending vert difor ein forhandling med mykje fram og attende før det vert til noko som liknar på dans, og eg må overtalast til å stole på dansepartnaren. Eg er utstyrt med ein grunnleggande mistillit til omverda, og vil helst gjere alt sjølv. Så dette er for sosial trening å rekne.
Ei anna utfordring er sjølve musikken. Eg klarar ikkje danseband, og får angst av klisjéprega køntry, listepop og 70 talsmusikk. Eg futtar stadig gjennom bygda med gangster rap på fullt i bilen, og er heilt tydeleg eit musikalsk framandelement i mitt nærmiljø. Eg kan leve med det, og det ser ut til at nærmiljøet ber over med meg. Det skjønar kan hende at eg treng musikk med trøkk i skal eg rekkje ferga. Og eg har ofte ei ferje å rekke.
Men der er håp. Eg vaks opp med ein far som likte Willie Nelson. Eg kan bruke det for å overleve på landet. Men eg kjenner at standarden sakte men sikkert vert seinka, og at hesterocken treng seg på.
Det toppa seg ein dag på jobb. Eg var på veg frå kjøkkenet med ein fersk kopp kaffi då eg plutselig tok meg i å nynne på strofa: ”Eg køyrer Granada, jada, det ekje nokke Lada” midt i korridorane i Gulen kommune ein elles vakker sommarmorgon. Eg bråstoppa. Stum av skam vart eg ståande med kaffien, mens eg kjente BygdeNoreg sige innpå meg og feste grepet. Dette kunne ikkje vere sant? Eg som var pønkar i mine ungdomsår! Med Bauhaus og Deutsche Amerikanische Freundshaft monotont dunkande i veggane. Kva hadde skjedd? Eg vart redd. Dette vart med eitt alvorleg for identitet og sjølvkjensle.
Det er ikkje det at eg ikkje kan identifisere meg med teksten. Eg skjønar godt at det kan vere stas å køyre Granada – hell, eg drøymer sjølv om ein 57-modell Chevy Bel Air! Eg likar V8ar motorar som bråker og skjønar dette med bil. Men hallo?? Vassendgutane?! Kva blir det neste? Christer Sjøgren? Å frivillig bli med på hjortejakt? Å vakne om morgonen og nyte lukta av nyspreidd gylle? Å koseprate med kyr når eg passerar dei på beitet? I staden for som no å kjefte nervøst eller snakke til dei som om dei har føresetnad for å forstå kva eg seier. To tonns dyr med ein hjerne på størrelse med ein lommebok…
Nei, her må eg passe meg. Elles blir det campingvogn og fast plass på Breim før eg får sukk for meg. Og det får vere grensar for integrering.
Anne-K. Misje
Innflytta Bergensar med snev av køntryangst
Som perler på ein snor…
No er ho her igjen. Tida eg fryktar mest med å bu på landet, og som førar med seg betydeleg auka trafikkfare. Gylleperioden er ingenting mot det som kjem no. For no er tida komen då smålamma set seg fast i desse trasige sauegjerda, og står planta langs riksvegen som perler på ei snor.
Det er ikkje slik at lamma aldri sette seg fast før. Men før kom dei seg oftast laus att sjølve. Ikkje slik no lenger. For med plastbrikker i båe øyro sit dei no så fast at dei ikkje kjem seg laus att utan hjelp. Og då er krisa eit faktum. Om ingen finn dei og får dei laus, turkar dei ut og vert slappe, legg seg ned og kvelast. Eg har funne lam der sauegjerdet var fullt av ull og lammet tydeligvis hadde kjempa lenge. Nye retningsliner om øyremerking frå skrivebordsfantastane i Oslo har gjort sauegjerdet til reine dødsfeller for smålam. Dei får hovudet inn – men ikkje ut att. To øyrer, eitt hovud og to svære plastbrikker syter for det. Grunna nye direktiv har stakkarane snart plast festa alle ledige stadar på kroppen.
Bonden er på jobb som lærar, så han er ikkje klar over krisa som utspelar seg på heimebane. Så her opplever eg at det kviler eit tungt ansvar på oss andre – også på innflytta akademikarar med varme hjarte for Guds små og store skapningar. Dette med lamma om våren tyngjer eit bymenneske som ikkje nett har eit kost-nytte-forhold til dyr. Så eg stiller opp i solidaritet med bonden, og bråbremsar når eg ser lam som sit fast. Og eg kvir meg for vekene som no kjem.
Det heile starta i fjor på denne tida. Eg var på veg til Førde, og fauk forbi eit lam som sto planta i eit gjerde. ”Var det eit lam?” tenkte eg i det eg fauk forbi i … la oss sei 80km/t. Eg satsa på at ein av hattkallane i 40km/t som verda verkar full av ville forbarme seg over stakkaren. Ein med langt meir tid til rådvelde enn meg, som lever i tida og forventar effektivitet. Dette var på føremiddagen og eg var forseinka til eit møte.
Då eg kom forbi att på kvelden sto stakkaren der framleis, etter 6-7 timer i steikande sol. Eg bråstoppa bilen og lirka lammet laus med verdas dårlegaste samvit. Eg forbanna mitt eige hastverk og undra på kor mange andre som hadde passert i løpet av dagen. ”Kor er det blitt av Samaritanane??” jamra eg fortvila mens eg såg på lammet som sjangla bort til søya, drakk ein skvett, segna om og sovna. Ein annan dag fann eg nok eit lam som hadde lagt seg ned, dehydrert, med høg puls og veldig varm og slapp. Dette var tidleg om morgonen og det hadde truleg lagt slik heile natta. Eg plukka det laust -først eitt øyre med plastbrikke, så hovudet og så siste øyre med plast. For det krev ein heilt spesiell teknikk for å få dei laus. Ikkje noko ein kan forvente at månadsgamle lam meistrar.
Eg har medkjensle med desse lamma der dei står og heng. Det slår meg at det er noko djupt menneskeleg over situasjonen. For mang ein tobeint har vel i ein svak augneblink fått det føre seg at graset er mykje grønare på andre sida av gjerdet, og dermed sett seg fast i eit nattsvart elende. Eg får i slike stunder ei kjensle av at tobeinte ikkje er klokare enn firbeinte, og at vi har mykje til felles når det gjeld … vel, dette med gras. Og gjerder.
Etter nokre gjerdeepisodar i fjor sjekka eg gjerder kvar eg for. Med eit halvt auge på vegen og resten langs eit utal gjerdelengder tråla eg fylket på jakt etter lam som sat fast. Oftast i jobbsamanhang, andre gongar på fritida. Sume gongar var eg ute eine og åleine for å sjekke strekninga Rutledal-Brekke for smålam i trøbbel. Rett og slett fordi eg ikkje fekk fred. Andre gangar fordi eg ikkje fekk sove.
Det er klart at denne måten å køyre bil på går ut over trafikktryggleiken. Eg har ofte ei ferje å rekkje og køyrer ikkje nett som ein prest. Skal eg på toppen av alt sjekke gjerder i same rennet kan det fort oppstå farlege situasjonar. Og ser eg noko eg trur er eit lam i eit gjerde er eg over i motgåande køyrefelt eller på veg utfor ei skrent før eg får sukk for meg. Så eg vonar øyremerking vert forbode. Av trafikale omsyn.
No er det ny sesong og eg kjenner eg kvir meg. Eg køyrer med hjartet i halsen og sjekkar gjerdemeter etter gjerdemeter på mi ferd i Sogn og Fjordane. Og det er mykje gjerdemeter i eit jordbruksland. Eg kan jo ikkje ha kontroll på kvar einaste gjerdemeter i Ytre Sogn, men held oppsyn med dei som er planta i Gulen. Eg vonar andre tek ansvar for sine områder.
Og så vonar eg at bøndene – gjerne i samband med jordbruksoppgjeret – eller kva tid som helst eigentleg - finn eit høve til å feste nokre plastmerker i øyrene på det ljose hovudet som kom på ideen med brikkene i første omgang. Helst eit svært gult eit i kvart øyre. Plant han så gjerne fast i eit gjerde langs ein fylkesveg ein varm sommardag. Og la han sjå kor lang tid det går før nokon stansar. Eg gjer det i alle fall ikkje.
Anne-K. Misje
Innflytta dyreven i Gulen
Det er ikkje slik at lamma aldri sette seg fast før. Men før kom dei seg oftast laus att sjølve. Ikkje slik no lenger. For med plastbrikker i båe øyro sit dei no så fast at dei ikkje kjem seg laus att utan hjelp. Og då er krisa eit faktum. Om ingen finn dei og får dei laus, turkar dei ut og vert slappe, legg seg ned og kvelast. Eg har funne lam der sauegjerdet var fullt av ull og lammet tydeligvis hadde kjempa lenge. Nye retningsliner om øyremerking frå skrivebordsfantastane i Oslo har gjort sauegjerdet til reine dødsfeller for smålam. Dei får hovudet inn – men ikkje ut att. To øyrer, eitt hovud og to svære plastbrikker syter for det. Grunna nye direktiv har stakkarane snart plast festa alle ledige stadar på kroppen.
Bonden er på jobb som lærar, så han er ikkje klar over krisa som utspelar seg på heimebane. Så her opplever eg at det kviler eit tungt ansvar på oss andre – også på innflytta akademikarar med varme hjarte for Guds små og store skapningar. Dette med lamma om våren tyngjer eit bymenneske som ikkje nett har eit kost-nytte-forhold til dyr. Så eg stiller opp i solidaritet med bonden, og bråbremsar når eg ser lam som sit fast. Og eg kvir meg for vekene som no kjem.
Det heile starta i fjor på denne tida. Eg var på veg til Førde, og fauk forbi eit lam som sto planta i eit gjerde. ”Var det eit lam?” tenkte eg i det eg fauk forbi i … la oss sei 80km/t. Eg satsa på at ein av hattkallane i 40km/t som verda verkar full av ville forbarme seg over stakkaren. Ein med langt meir tid til rådvelde enn meg, som lever i tida og forventar effektivitet. Dette var på føremiddagen og eg var forseinka til eit møte.
Då eg kom forbi att på kvelden sto stakkaren der framleis, etter 6-7 timer i steikande sol. Eg bråstoppa bilen og lirka lammet laus med verdas dårlegaste samvit. Eg forbanna mitt eige hastverk og undra på kor mange andre som hadde passert i løpet av dagen. ”Kor er det blitt av Samaritanane??” jamra eg fortvila mens eg såg på lammet som sjangla bort til søya, drakk ein skvett, segna om og sovna. Ein annan dag fann eg nok eit lam som hadde lagt seg ned, dehydrert, med høg puls og veldig varm og slapp. Dette var tidleg om morgonen og det hadde truleg lagt slik heile natta. Eg plukka det laust -først eitt øyre med plastbrikke, så hovudet og så siste øyre med plast. For det krev ein heilt spesiell teknikk for å få dei laus. Ikkje noko ein kan forvente at månadsgamle lam meistrar.
Eg har medkjensle med desse lamma der dei står og heng. Det slår meg at det er noko djupt menneskeleg over situasjonen. For mang ein tobeint har vel i ein svak augneblink fått det føre seg at graset er mykje grønare på andre sida av gjerdet, og dermed sett seg fast i eit nattsvart elende. Eg får i slike stunder ei kjensle av at tobeinte ikkje er klokare enn firbeinte, og at vi har mykje til felles når det gjeld … vel, dette med gras. Og gjerder.
Etter nokre gjerdeepisodar i fjor sjekka eg gjerder kvar eg for. Med eit halvt auge på vegen og resten langs eit utal gjerdelengder tråla eg fylket på jakt etter lam som sat fast. Oftast i jobbsamanhang, andre gongar på fritida. Sume gongar var eg ute eine og åleine for å sjekke strekninga Rutledal-Brekke for smålam i trøbbel. Rett og slett fordi eg ikkje fekk fred. Andre gangar fordi eg ikkje fekk sove.
Det er klart at denne måten å køyre bil på går ut over trafikktryggleiken. Eg har ofte ei ferje å rekkje og køyrer ikkje nett som ein prest. Skal eg på toppen av alt sjekke gjerder i same rennet kan det fort oppstå farlege situasjonar. Og ser eg noko eg trur er eit lam i eit gjerde er eg over i motgåande køyrefelt eller på veg utfor ei skrent før eg får sukk for meg. Så eg vonar øyremerking vert forbode. Av trafikale omsyn.
No er det ny sesong og eg kjenner eg kvir meg. Eg køyrer med hjartet i halsen og sjekkar gjerdemeter etter gjerdemeter på mi ferd i Sogn og Fjordane. Og det er mykje gjerdemeter i eit jordbruksland. Eg kan jo ikkje ha kontroll på kvar einaste gjerdemeter i Ytre Sogn, men held oppsyn med dei som er planta i Gulen. Eg vonar andre tek ansvar for sine områder.
Og så vonar eg at bøndene – gjerne i samband med jordbruksoppgjeret – eller kva tid som helst eigentleg - finn eit høve til å feste nokre plastmerker i øyrene på det ljose hovudet som kom på ideen med brikkene i første omgang. Helst eit svært gult eit i kvart øyre. Plant han så gjerne fast i eit gjerde langs ein fylkesveg ein varm sommardag. Og la han sjå kor lang tid det går før nokon stansar. Eg gjer det i alle fall ikkje.
Anne-K. Misje
Innflytta dyreven i Gulen
Ikkje nett ein duft av lavendel
Det var ein dag her for to veker sidan at eg oppdaga at mi entusiasme for landleg idyll, fred og ro i Sogn og Fjordane hadde møtt si første reelle utfordring. Eg fekk ei venninne på besøk, og vi var på biltur rundt i det fantastiske landskapet sogningar er så velsigna å leve i.
Som entusiastisk høgutdanna tilflyttar til fylket driv eg nemlig ein privat vervekampanje blant single bergensvenninner med store studielån og lausarbeidarstatus ved Universitetet i Bergen.
-Sjå kor vakkert det er her, slår eg entusiastisk ut med armane mens vi køyrer gjennom kulturlandskapet og nyter synet av pent stelte garder, velstelte sauer, nusselege smålam og ikkje minst; havet og dyrelivet ved sjøen. Sjølve FjordKysten.
På slike turar er eg som ein reiseleiar på akkord, og messar om frisk luft, ro om kveldane, hyggjelege naboar og flotte turterreng. Hittil har eg verva to venninner til Sogn og Fjordane frå mitt eiga institutt – noko som sjølvsagt ikkje styrkjer mi eiga framtid ved den institusjonen. Høgskulane er no skarpe konkurrentar til universiteta og tappar desse stadig for rekruttar med førstekompetanse.
-Kvifor flyttar du ikkje til Sogndal og tek deg jobb på Høgskulen? klaga eg til ein venninne som sutra over høge husleiger og usikre jobbtilhøve i by’n.
-Eg ORKAR ikkje pendle, eg orkar IKKE pendle, eg ORKAR IKKJE PENDLE, freste ho på ein måte som sa meg at ho for lengst hadde innsett at ho ikkje hadde noke val.
-Men det er veldig vakkert på landet, peip eg matt og tenkte på alt eg følte at eg hadde FÅTT ved å flytte frå byen og slå meg ned på landet. Frisk luft, nattero, og ikkje minst; fråver av trafikkaos og tilløp til blind vald kvar morgon over ein parkeringsplass. Eg trivst. Eg må berre innrømme det.
Men så var det denne bilturen som forandra alt og gjorde meg meir betenkt over mi nyvunne og opp til no relativt idylliske tilvære på landet. Vi hadde køyrt over fjellet og kom ned i ein dal då det starta. I førstninga var eg ikkje bevisst kva det var so plaga, men etter kvart sneik det seg – bokstavleg tala – inn eit slags ubehag i tilværet. Først såg eg på bikkja, dernest skulte eg og veninna mi mistenksame på kvarandre før vi festa blikket stivt på vegen med bivrande nasevengjer.
Ein feit eim vaks fram frå ein først antatt lokal kjelde i baksetet der pelsdyret låg, til å romme heile verdsrommet. Dritlukta var GLOBAL og fylte ikkje berre bilen, men truleg heile Vestlandet. Eit kjapt blikk vart veksla før vi begge - og i samme sekund – HEIV oss over knappen som effektivt skalkar alle luker inn i kupeen og lukker ute all lukt. GYLLE!! hylte vi i kor og såg desperat på kvarandre. Aircontitionen gjekk for fullt, og ganske snart var varm og kvelande møkkalukt redusert til…litt redusert og noko kjøleg møkkalukt.
-Korleis held dei ut med det, kviskra veninna mi fortvila. Eg som no følte meg som ein reiseleiar på visningstur der det nettopp har blitt oppdaga at det er hol i båten, og at redningsvestane ligg att på land, meinte at folk på landet vart tilvend stanken og at det difor ikkje var fullt så ille for dei som for følsame naser frå by’n – skarptrente til å snuse seg frem til rette balansen i caffe latten.
Etter nokre minutt opna vi luka att for å sleppe inn frisk luft – berre for hylande å skalke att at rundt neste sving, der nok ein bonde dreiv og gylla. Det gjekk i eitt, og etter ein stund var vi ør av oksygenmangel og måtte berre sleppe inn luft – ispedd gylle nok til å legge heile grenda i narkose.
-Det lukter jo f…skjære meg drit overalt! kvein venninna mi til slutt fortvila og med tårer i augo. Eg måtte berre innsjå det. Vi var fanga. I Gylleland. Eg kunne ikkje anna enn å seinke hovudet. Eg hadde tapt. Livet på landet hadde vist si mest brutale skuggeside og det var ingenting eg kunne bidra med for å glatte over. Her lukta det rett og slett drit, og det lukta kor vi enn snudde og vende oss.
Seinare heime hos lokale vener spurde eg frua i huset om det berre var meg som reagerte på gyllelukta. Sånn sida eg var frå by’n og slikt, og hadde freista eit skjerma tilvere so langt. Men då var det som om demninga brast hos frua. Nei, det hadde no ALDRI vore så ille so no! Aldri hadde ho gått så TIL gyllelukta som i år! Og det var no UTGJORT at naboen måtte til med gylla NETT då ho hadde hengt ut vasken! Og ikkje berre lukta det ute – det seig inn gjennom veggane og HANG SEG I KLEDA!
Så eg er ikkje åleine. Det er ikkje berre byfrøkna so e for fin i nasen. Dei innfødde hatar det og! Men dei lever med det. Og då kan eg klare meg og. Eg skal overleve gylla nokre dagar til. Men det er ikkje nett ein duft av lavendel.
Anne-Karin Misje
Innflyttar og finnasa Bergensar
Som entusiastisk høgutdanna tilflyttar til fylket driv eg nemlig ein privat vervekampanje blant single bergensvenninner med store studielån og lausarbeidarstatus ved Universitetet i Bergen.
-Sjå kor vakkert det er her, slår eg entusiastisk ut med armane mens vi køyrer gjennom kulturlandskapet og nyter synet av pent stelte garder, velstelte sauer, nusselege smålam og ikkje minst; havet og dyrelivet ved sjøen. Sjølve FjordKysten.
På slike turar er eg som ein reiseleiar på akkord, og messar om frisk luft, ro om kveldane, hyggjelege naboar og flotte turterreng. Hittil har eg verva to venninner til Sogn og Fjordane frå mitt eiga institutt – noko som sjølvsagt ikkje styrkjer mi eiga framtid ved den institusjonen. Høgskulane er no skarpe konkurrentar til universiteta og tappar desse stadig for rekruttar med førstekompetanse.
-Kvifor flyttar du ikkje til Sogndal og tek deg jobb på Høgskulen? klaga eg til ein venninne som sutra over høge husleiger og usikre jobbtilhøve i by’n.
-Eg ORKAR ikkje pendle, eg orkar IKKE pendle, eg ORKAR IKKJE PENDLE, freste ho på ein måte som sa meg at ho for lengst hadde innsett at ho ikkje hadde noke val.
-Men det er veldig vakkert på landet, peip eg matt og tenkte på alt eg følte at eg hadde FÅTT ved å flytte frå byen og slå meg ned på landet. Frisk luft, nattero, og ikkje minst; fråver av trafikkaos og tilløp til blind vald kvar morgon over ein parkeringsplass. Eg trivst. Eg må berre innrømme det.
Men så var det denne bilturen som forandra alt og gjorde meg meir betenkt over mi nyvunne og opp til no relativt idylliske tilvære på landet. Vi hadde køyrt over fjellet og kom ned i ein dal då det starta. I førstninga var eg ikkje bevisst kva det var so plaga, men etter kvart sneik det seg – bokstavleg tala – inn eit slags ubehag i tilværet. Først såg eg på bikkja, dernest skulte eg og veninna mi mistenksame på kvarandre før vi festa blikket stivt på vegen med bivrande nasevengjer.
Ein feit eim vaks fram frå ein først antatt lokal kjelde i baksetet der pelsdyret låg, til å romme heile verdsrommet. Dritlukta var GLOBAL og fylte ikkje berre bilen, men truleg heile Vestlandet. Eit kjapt blikk vart veksla før vi begge - og i samme sekund – HEIV oss over knappen som effektivt skalkar alle luker inn i kupeen og lukker ute all lukt. GYLLE!! hylte vi i kor og såg desperat på kvarandre. Aircontitionen gjekk for fullt, og ganske snart var varm og kvelande møkkalukt redusert til…litt redusert og noko kjøleg møkkalukt.
-Korleis held dei ut med det, kviskra veninna mi fortvila. Eg som no følte meg som ein reiseleiar på visningstur der det nettopp har blitt oppdaga at det er hol i båten, og at redningsvestane ligg att på land, meinte at folk på landet vart tilvend stanken og at det difor ikkje var fullt så ille for dei som for følsame naser frå by’n – skarptrente til å snuse seg frem til rette balansen i caffe latten.
Etter nokre minutt opna vi luka att for å sleppe inn frisk luft – berre for hylande å skalke att at rundt neste sving, der nok ein bonde dreiv og gylla. Det gjekk i eitt, og etter ein stund var vi ør av oksygenmangel og måtte berre sleppe inn luft – ispedd gylle nok til å legge heile grenda i narkose.
-Det lukter jo f…skjære meg drit overalt! kvein venninna mi til slutt fortvila og med tårer i augo. Eg måtte berre innsjå det. Vi var fanga. I Gylleland. Eg kunne ikkje anna enn å seinke hovudet. Eg hadde tapt. Livet på landet hadde vist si mest brutale skuggeside og det var ingenting eg kunne bidra med for å glatte over. Her lukta det rett og slett drit, og det lukta kor vi enn snudde og vende oss.
Seinare heime hos lokale vener spurde eg frua i huset om det berre var meg som reagerte på gyllelukta. Sånn sida eg var frå by’n og slikt, og hadde freista eit skjerma tilvere so langt. Men då var det som om demninga brast hos frua. Nei, det hadde no ALDRI vore så ille so no! Aldri hadde ho gått så TIL gyllelukta som i år! Og det var no UTGJORT at naboen måtte til med gylla NETT då ho hadde hengt ut vasken! Og ikkje berre lukta det ute – det seig inn gjennom veggane og HANG SEG I KLEDA!
Så eg er ikkje åleine. Det er ikkje berre byfrøkna so e for fin i nasen. Dei innfødde hatar det og! Men dei lever med det. Og då kan eg klare meg og. Eg skal overleve gylla nokre dagar til. Men det er ikkje nett ein duft av lavendel.
Anne-Karin Misje
Innflyttar og finnasa Bergensar
Abonner på:
Innlegg (Atom)
